Drie dagen terug in Johannesburg en Nederland is opeens heel ver weg. Eerste verrassing: het nieuwe tijdschrift Baobab ‘South African Journal of New Writing.’ Een gedicht op pagina 34, een hommage aan de op 15 september j.l. overleden John Matshikiza, brengt Amsterdam in herinnering. Het heet CASA (Culture in Another South Africa):

‘If the pen is nog mightier than the sword – the invitation to this dance would never have been written,
– the scores would not be here – and bopping down that same old road’

De dans is de metafoor voor het evenement dat in december 1987 driehonderd Zuid-Afrikaanse kunstenaars uit ballingschap en van ’thuis’ in Amsterdam bij elkaar bracht. ‘Mooier dan dit wordt nooit meer’, verzuchtten we op het kantoor van de anti-apartheidsbeweging destijds na afloop. Maar toen moesten de vrijlating van Mandela en de democratische verkiezingen nog komen. Eenmaal ’thuis’, vanaf 1993, werd het de gewoonste zaak van de wereld om John Matshikiza om de hoek in Yeoville of op een terras in Melville tegen te komen. In die wijk begaf zijn hart het in september.

Zuid-Afrika is een nieuwe partij rijker: het Congress of the People (COPE), het zoveelste allegaartje van verbitterden en teleurgestelden. Ik zie er weinig in, maar Max du Prez steekt vanmorgen in The Star de loftrompet. Het vrolijkst is de columnist over de terugkeer van Allen Boesak in de politiek. ‘The ego has landed’, dacht ik toen ik over de wonderbaarlijkse herrijzenis van deze dominee las. Zuma verdient sterkere tegenstanders.

Nederland is ver weg. De voorstelling die ik afgelopen zondag in Paradiso bijwoonde lijkt al lang geleden. In Amandla!, een voorstelling van het Tweede Kamerlid John Leerdam over de strijd tegen de apartheid, blijkt Marieke de Klerk, de ex van oud-president de Klerk, geheel gefeminiseerd en is Mandela totaal gekerstend. Daar heb je blijkbaar geen blanke missionaris voor nodig, dat kun je gerust aan de diepgelovige Leerdam overlaten. Aan het eind van een lange, lange voorstelling leek het wel alsof we ons in een kerk in New Orleans bevonden. Met Femke Halsema als Conny Braam, Ella Vogelaar als Hendrik Verwoerd en Ed. van Thijn als Ed. van Thijn werd een, overigens swingende, geschiedenis geschreven en herschreven. En opeens was er een moment van ontroering, een juweeltje aan een nogal ordinaire ketting: Thom Hofmann, die Antjie Krog’s gedicht over Hector Pietersen in perfect Afrikaans voorleest. Zo werd een lange zit toch nog de moeite waard.

Vandaag in de mail: ‘Contrary to current rumours about Mr Nelson Mandela’s health and well-being, he is alive, in good health and resting with family.’
Afzender: Sahm Venter van de Nelson Mandela Foundation

Waar komt dat onfatsoen waarover ik in het vorige stukje schreef toch vandaan? Antwoord: locals. Je vindt ze op elke ambassade. Ze wonen niet in het land omdat ze op de ambassades werken maar werken op de ambassades omdat ze al in het land wonen. Ze voelen, is me ooit toevertrouwd, een sterke drang om Nederland te behoeden voor de instroom van vreemdelingen. Pijnlijke ironie: een ander de gastvrijheid ontzeggen die je zelf geniet.

A. is dan toch nog Nederland binnengekomen. A. is geboren in Pakistan en woont in New York. Hij heeft een Arabische achternaam maar dat heeft er natuurlijk niets mee te maken. A. is al vier keer eerder in Nederland geweest. Dat hij een uitnodigingsbrief nodig heeft, en een kleurenkopie van het paspoort van de gastheer, en een afschrift van zijn bankrekening, en een retourticket – dat begrijpt A. Enkele aan Pakistanen toegeschreven acties geven het land een slechte naam.

Maar moet het allemaal zo onbeschoft? Waarom wordt er eerst gebeld met de mededeling dat het visum klaarligt en blijkt een uur later ‘a third country’ nog geen toestemming te hebben gegeven?
Vlucht uitgesteld en hiervoor 330 dollard betaald. Als dan eindelijk dit mysterieuze derde land akkoord is, wordt een nieuwe uitnodigingsbrief gevraagd, omdat de data gewijzigd zijn. Nee, uiteindelijk hoeft dat niet maar moet A. wel zijn nieuwe ticket brengen. Waarna hem wordt meegedeeld dat hij na drie dagen zijn visum kan ophalen. Maar A’s nieuw geboekte vlucht gaat al overmorgen. Dat A., directeur van een gezondheidsorganisatie, niet zomaar met zijn vakantiedagen kan schuiven, maakt weinig indruk. Uiteindelijk krijgt A. zijn visum toch nog op tijd. Pffff.

Inmiddels is A. gearriveerd, samen met zijn joodse geliefde. Kan het mooier?
Alleen vandaag moet hij zich nog wel even melden bij de ‘Aliens Police’. De wat? De Aliens Police.

Laat onderstaand persbericht even goed tot je doordringen. 4000 verzoeken per maand. Stapels vragen om een voorwoord te schrijven of een handtekening te zetten. De verklaring van de Nelson Mandela Foundation van vandaag schreeuwt het uit: laat hem met rust!

Public asked to respect Mr Mandela’s privacy
Nelson Mandela asks for his retirement to be made a reality

Nov 24, 2008 – Nelson Mandela receives an average of 4 000 messages a month from people throughout the world. Of course, many of these messages pay tribute to Mr Mandela and wish him well. Equally, many are requests, mostly for his signature, a message of support, an endorsement, a public appearance or an interview.

Mr Mandela is 90 years old and in 2004 he publically announced his intention to step away from public life. Since then he has steadily reduced his engagements, and he now appears at public events only in extraordinary circumstances.

Now, in his 90th year, he has asked that his retirement be made a reality. The Nelson Mandela Foundation would, therefore, like to reiterate that Mr Mandela no longer grants interviews, nor does he respond to formal questions from the media, researchers or members of the public.

Furthermore, given the huge number of projects and causes that he is asked to endorse, and the difficulty in selecting a few among the many worthy requests, he no longer provides messages of support, whether written or on video, neither does he endorse products or projects nor does he sign autographs.

In particular, the Foundation would like to ask members of the public not to send books, photographs or any other article for him to sign as the sheer volume makes it impossible for him to comply. Furthermore, the Foundation cannot ensure that the material will be returned safely to you.

Thank you for your continued support and your warm wishes to Mr Mandela, they are greatly appreciated.

Sinterklaas in Kaapstad

‘Kun je een wereld veranderen die niet de jouwe is?’ Dat is de prangende ondertitel van de film Bridging the gap die aanstaande zondag op IDFA in premiere gaat en gisteren werd voorvertoond in het Amsterdamse Ketelhuis. de film vertelt het verhaal van Daniel Knoop die in Cameroun voor de Wereld Voedsel Organisatie (FAO) gaat werken. De film volgt zijn tocht: de voorbereidingen, het feest, het vertrek, het afscheid van Kriton, zijn geliefde, op Schiphol. Dan: de aankomst in Cameroun, het nieuwe kantoor, de opsomming door een VN ambtenaar van wat hij allemaal niet mag om wille van zijn veiligheid. In de loop van de film komt er een einde aan Daniel’s relatie. Kriton mist blijkbaar wat zijn vriend met Afrika heeft. Door de afstand is de liefde ontoepasbaar geworden. Daniel heeft er veel verdriet van maar kan daar maar weinig over kwijt. In Cameroun is sprake van actieve vervolging van homoseksuelen. Als hij ondanks alle vrijheidsbeperking die de FAO hem min of meer oplegt alsnog in contact weet te komen met de homoseksuele subcultuur in dat land krijgt de film een onverwacht en dramatisch einde. Maar het betekent geen afscheid van Afrika. Volgende week vertrekt de hoofdrolspeler naar Kinshasa, een andere baan binnen de FAO.

So far so good. Een mooie, ingetogen film die alle 83 minuten de aandacht weet vast te houden. Maar waar slaat die ondertitel nu op? In het nagesprek overvalt mij het ongemakkelijke gevoel dat de film in een agenda past: die van de praktisch idealisten. Deze nieuwe stroming in de ontwikkelingshulp richt zich veelal op jongeren en vindt dat je hulp zelf moet doen. Daar kun je geen logge, overbureaucratische en stroperige hulpindustrieen bij gebruiken. Die staan alleen maar in de weg. Dat zijn, zeg maar, onpraktische idealisten. Is het negatieve beeld van de FAO in de film niet wat versterkt, omdat dat de boodschap dient?

Is Daniel eigenlijk wel naar Cameroun vertrokken om de wereld te veranderen? Ik geloof er niets van. Natuurlijk speelt dat idealisme mee. Maar zijn er niet evenzeer andere, vaak onuitgesproken, motieven. Het Afrikaanse licht. De natuur. Het klimaat. De heftigheid. De traagheid (die een groeiend aantal Afrikaanse jongeren juist meer en meer tegenstaat)? Het avontuur? De elegantie, de geur, de geluiden, de mannen, wellicht? Waarom wordt door die opgepaste ondertitel Daniel’s besluit om in Afrika te wonen versimpeld tot een keuze van de hulpverlener die de hulpbehoevende tegemoet schiet? Waarom blijft de vraag ongesteld wat Afrika hem biedt? Dat Daniel er, ook zonder Kriton, uiteindelijk gelukkig is – misschien niet elke dag, maar vaker wel dan niet – lijkt voor een deel van het publiek onaanvaardbaar. Maar een tante (of was het zijn oma) zegt: ‘Dat wisten we al toen Daniel nog heel jong was, dat hij later in Afrika zou gaan wonen.’

Veel voorkomende metafoor op internet: Door Rosa Parks, die in de bus op een whites only stoel bleef zitten toen dat nog verboden was, kon Martin Luther King lopen. Door Martin Luther King kon Obama rennen (‘run for president’). Door Obama kunnen wij vliegen.
In het stuk dat de schrijver Ben Okri aan Obama wijdde, krijgen zijn woorden vleugels. ‘If I were asked what most struck me on that day I would say that, in the end, some kind of beauty won the election. And beauty walked the night, by the thousands, going home to a new day. Klik hier voor de hele tekst in The Times.

1
Een keer Miriam Makeba ontmoet. In 1992, tijdens een van mijn eerste bezoeken aan Zuid-Afrika, in de vroege ochtend op mijn logeeradres. Gewichtige dame in vol ornaat vergezeld door een op het oog gemoedelijke man. Me netjes voorgesteld en een hand gegeven. Later met z’n allen in de lift naar beneden. Me vervolgens de hele dag afgevraagd wie die twee nu ook alweer waren. Ik had ze eerder gezien. Maar waar ook weer? En in welke hoedanigheid?
Google bestond toen nog niet.
’s Avonds aan mijn gastvrouw gevraagd wie toch die aardige mensen in de ochtend waren.

2
In 2005 publiceerde ZAM ‘Afscheid van Mama Africa’. Makeba had aangekondigd aan een afscheidstournee te zullen beginnen. Klik hier om het pdf bestand te openen

De echte Obama – The Musical ging overigens afgelopen zondag in Nairobi in premiere. Meer daarover op http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7702840.stm