Door vriend en fotograaf Pieter van der Houwen werd ik geattendeerd op een fascinerend verhaal op de website van de Amerikaanse publieke omroep over de schrijver van Billie Holiday’s Strange Fruit.
Dat lied, ooit uitgeroepen tot het belangrijkste van de twintigste eeuw, is een felle aanklacht tegen de segregatie en het racistische geweld in het zuiden van de Verenigde Staten. Het lied is geschreven door Abel Meeropol (onder het pseudoniem Lewis Allan) die, zo vertelt het verhaal, de adoptievader was van de twee zoontjes van Ethel en Julius Rosenberg. Deze Amerikaanse communisten werden in de jaren vijftig op de electrische stoel ter dood gebracht op beschuldiging van spionage voor de Sovjet-Unie.
Getroffen door een documentaire van Netty Rosenfeld in 1997 wilde ik meer weten over de geadopteerde zonen Michael en Robert. Wat intrigeerde me zo in dit verhaal? Waren het de pijnlijke consequenties van een schandelijk gerucht, in de wereld geholpen door de zwager van Ethel Rosenberg in een poging zelf aan vervolging te ontkomen? Ook mijn vader werd kort na de oorlog slachtoffer van een gerucht dat over hem de wereld in was geholpen. Dat moet een uiterst pijnlijke ervaring zijn geweest al waren de gevolgen gelukkig veel minder ingrijpend. Kwamen de herinneringen aan deze kwaadsprekerij terug toen hij secretaris was van een Nederlands comité Redt de Rosenbergs dat destijds campagne voerde tegen de dreigende doodstraf? Of speelden bij mijn nieuwsgierigheid naar het verhaal van Robert en Michael de Zuid-Afrikaanse verhalen op, die ik na mijn vertrek naar Zuid-Afrika veelvuldig optekende, over de afgrijselijke consequenties van smear. ‘U denkt vermoedelijk dat wij het grootste deel van onze tijd bezig waren met het plegen van moordaanslagen’, vertelde superschurk Craig Williamson, een man met in handen gedrenkt in bloed, me ooit tijdens een interview. ‘Maar we waren vooral bezig met het verspreiden van geruchten. Zo brachten we vrijheidsstrijders in opspraak en het gevolg was dat er met hun werd afgerekend door de kameraden zelf’. Over Berend Schuitema, een eind de jaren zestig naar Nederland gevluchte Zuid-Afrikaan en een van de oprichters van de Nederlandse antiapartheidsbeweging schreef ik ooit voor de Haagse Post het verhaal ‘Het Gerucht’. Toen Berend eind jaren zeventig naar Zuid-Afrika terugkeerde kwam daar de geruchtenmachine op gang. Williamson bevestigde me dat zijn collega’s ervoor verantwoordelijk waren dat de Zuid-Afrikaanse zondagskranten Schuitema brandmerkten als spion voor de apartheid. Het verhaal heeft Berend zijn leven lang achtervolgd, tot in de Nederlandse media aan toe.
Op zoek naar informatie over de zonen van de Rosenberg’s – ik vond onder meer een hartverscheurend mooie roman van de schrijver Doctorow gebaseerd op hun verhaal – leerde ik dat Abel Meerenpol, die vele jaren lid was van de communistische partij, ook de auteur was van een andere Amerikaanse klassieker, The House I Live In, onsterfelijk gemaakt door onder meer Frank Sinatra. Het gaat zo.
What is America to me – A name, a map, or a flag I see – A certain word, democracy – What is America to me
The house I live in – A plot of earth, the street – The grocer and the butcher – Or the people that I meet – The children in the playground – The faces that I see – All races and religions – That’s America to me
The place I work in -The worker by my side – The little town the city – Where my people lived and died – The howdy and the handshake -The air a feeling free – And the right to speak your mind out – That’s America to me
The things I see about me – The big things and the small – That little corner newsstand – Or the house a mile tall – The wedding and the churchyard – The laughter and the tears – The dream that’s been a growing – For more than two hundred years
The town I live in – The street, the house, the room – The pavement of the city – Or a garden all in bloom – The church the school the clubhouse – The millions lights I see – Especially the people That’s America to me
Een ode aan de democratie geschreven door een Amerikaanse communist aan de vooravond van de tragische dood van de Rosenberg’s en de heksenjacht op instigatie van McCarthy.
(foto boven: Abel Meeropol; foto in verhaal: Ethel & Julius Rosenberg)