Er wordt veel gepraat over ‘Afrikaans socialisme’ maar wat betekent het eigenlijk? Die vraag stelde Barak H. Obama, de vader van de huidige presidentskandidaat in de VS, in een paper in 1965. De doctoraal student economie kraakt harde noten in het East Africa Journal. Met zijn stuk reageerde Obama op het Sessional Paper 10, samengesteld door Mwai Kibabi, de huidige president van Kenia. De onafhankelijkheid is nog jong, de idealen groot, de verwachtingen hooggespannen. De politiek-literaire site http://kwani.org ontrukte het artikel aan de vergetelheid. Zie http://kwani.org/main/problems-facing-our-socialism-barak-h-obama/

Bert Boelaars heeft een meeslepende biografie van de homoseksuele voorvechter en vormgever Benno Premsela geschreven. Premsela was een strijdbaar mens maar verstond tevens de kunst om te relativeren. Ik denk dat hij het niet in zijn hoofd gehaald zou hebben om, zoals de voorzitter van het Amsterdamse COC in een toespraak op 4 mei bij het homomonument, eindeloos in te gaan op een incidentje tijdens Koninginnedag toen een paar opgeschoten rotjongens een paar tikken aan een homo uitdeelde bij een modeshow op het Rembrandtsplein. Erg en vervelend, maar is dit een voorteken van een op handen zijnde holocaust van homo’s?

Tot mijn aangename verrassing – Vanity Fair! – wordt Premsela’s ondersteuning van Ma Thoko in de biografie vermeld. Dit was een begin jaren negentig opgericht steungroepje voor de jonge, non-raciale Zuid-Afrikaanse homobeweging. Ook mensen als Rudi van Dantzig, Henk Krol, Anne Lize van der Stoel en Bob van Schijndel had hun naam aan het steungroepje verbonden. We stuurden af en toe wat geld voor een manifestatie of een begrafenis en bij mijn eerste bezoeken aan Zuid-Afrika ‘smokkelde’ ik enkele dildo’s het land in omdat de oprichter van de beweging, en aidsvoorlichter, Simon Nkoli daar om gevraagd had. Hij gebruikte ze bij demonstraties hoe je een condoom omdoet.

Ma Thoko was vernoemd naar de tante van een homo-activist in kwaThema, een townhip niet ver van Johannesburg. Haar neefje was homo en uit compassie opende ze een shebeen, een huiskamerkroegje, als een safe space voor gelijkgezinden.

Boelaars vond in het archief van Premsela enige correspondentie terug die ik toen met hem voerde. Ten onrechte verbindt hij daar de conclusie aan dat ik mede-oprichter van de homobeweging in Zuid-Afrika was en Benno lid van het ‘inernationale comite van aanbeveling.’ Ik zou op deze verleidelijke slak geen zout gelegd hebben als het niet het zoveelste bewijs is van ‘reinvention of history.’ Nog zo’n voorbeeld. In het tegendraadse tijdschrift Chimurenga, dat in Kaapstad verschijnt (zie het net verschenen nummer van ZAM Africa Magazine) beweerde Zackie Achmat, oprichter van de beweging die in Zuid-Afrika strijd voor effectieve bestrijding van aids, een paar jaar terug dat de Nederlandse anti-apartheidsbeweging overwegend bestond uit homo’s en dat zij het ANC in de richting van een progressief en tolerant homo-standpunt duwden. Er zaten wel wat homo’s en lesbo’s in de AABN en bij tijd en wijle kwam het onderwerp ter sprake in gesprekken met ANC-ers. En we hadden natuurlijk dat steunclubje. Maar om nu te beweren dat wij het ANC hebben bevrijd uit de klauwen van de homofobie gaat echt te ver. Mensen als Nkoli, Achmat zelf, Beverley Ditsie, Donne Rundle, Paul Mokgethi, Edwin Cameron, Sheila Lapinsky – allemaal Zuid-Afrikanen – speelden een hoofdrol in de pogingen om de kameraden ervan te doordringen dat de vernietiging van het apartheidssysteem ook tot gelijkheid van seksuele minderheden zou moeten leiden. Wij steunden dat op basis van de goede principes van de internationale solidariteit.

In 1999 heb ik Behind the Mask opgericht, een website die ontwikkelingen op het gebied van homoseksualiteit in Afrika volgt. Inmiddels is dat een zelfstandige organisatie met zo’n tien mensen in dienst, een leuk kantoor in de vroegere vrouwengevangenis van Johannesburg, vlak naast het Grondwetten Hof en geheel op eigen benen. Ik heb voor deze onderneming niet enkele jaren van mijn leven opgeofferd. Na een druk correspondentenbestaan was het leuk om vijf jaar druk te zijn met iets geheel anders. Spannend om de turbulente ontwikkelingen in Afrika op dit gebied van zo dichtbij te kunnen volgen. Uiteindelijk is de website – www.mask.org.za – een etalage van wat Afrikanen in allerlei landen zelf doen. Daar hebben ze geen Europeaan voor nodig.

Eergisteravond, op weg naar mijn logeeradres, een kort omweggetje gemaakt en langs het huis van de schrijver Voskuil gereden, aan een van de grachten niet ver van het Centraal Station in Amsterdam.

Voor de deur eerst even naar boven gekeken en teruggedacht aan al die heerlijke delen Bij Nader Inzien en Het Bureau. Vele pagina’s verslonden op mijn balkon in Johannesburg, op de stoep van het huis van de moeder van een ex in Lusaka en met vrienden op een terras van een lodge op de grens van Namibie en Botswana. Geworsteld met de vraag hoe ver die werelden, die van Afrika en die van het boek, nu eigenlijk uit elkaar liggen.

Daarna heb ik me omgedraaid en heb ik naar de gracht gestaard zoals de schrijver dat duizenden malen moet hebben gedaan. Zo zag ik de wereld vanuit een Voskuils perspectief: wonderbaarlijk mooi en bedreigend.

Toen ben ik weggefietst want het moet daar geen bedevaartsoord worden.  

Toen waren er opeens havenarbeiders in Durban die weigerden om een schip met wapentuig voor Zimbabwe te lossen. (Ik zeg Zimbabwe want overal hoor ik Mugabe. Mugabe valt het kantoor van de MDC binnen. Mugabe mishandelt mensen die op de oppositie hebben gestemd. Mugabe roept het centraal comite bijeen. Hoe vitaal kan een 84 jarige nog zijn? Waarschijnlijker is dat hij achter zijn bureau in het presidentieel paleis een dutje doet en dat de paladijnen de dagelijkse gang van zaken waarnemen). Goed, de havenarbeiders deden mijn internationalistische hart sneller kloppen. In Zuid-Afrika staat Het Schip voor een doorbraak. De stilte van de diplomatie doorbroken.

Ook in Mozambique konden de Chinezen niet terecht en nu liggen ze in Luanda, Angola. Daar mogen civiele goederen gelost worden maar de wapens niet.

En De Internationale zal morgen heersen op aard. (Sorry, dag te laat)

Het leven gaat door, ik weet het. En ook in Sarajewo floreerde tijdens de oorlog het theater. Nergens bloeit de humor zo als in het Zimbabwe van vandaag. Natuurlijk blijven mensen op elkaar verliefd worden, ook al kosten trouwringen twaalf miljard Zim Dollars.

Goed, vanavond op RTL 7: Allez Allez Zimbabwe, en reallifesoap (contradictie). De Volkskrant van hedenmorgen: De Vlaamse wielerlegende Roger de Vlaeminck speurde Zimbabwe af op zoek naar talentvolle wielrenners. De reallifesoap was in Belgie een groot succes. Alles wordt op de voet gevolgd: de cultuurschok in Belgie, de zware trainingen, en de verleidingen van het nachtleven en de andere sekse.’

Vanaf vandaag zou in het Amsterdamse Tropentheater het Zanzibari Festival plaatsvinden, over ´de rijkdom van de Swahili cultuur´. De stad hangt vol met posters en elke keer als ik er langsloop schieten de beelden van een bezoek aan het eiland – was het in 2002? – door mijn hoofd. Het sprookjesachtige centrum Stonetown dat zo uit Duizend-en-een-Nacht leek te komen. Het House of Wonders. De toen al bijna negentigjarige zangeres Bi Kudede, tevens vermaard om haar paringsdansen. Het hotel met het dakterras van de twee Amerikaanse homo’s en de eeuwige ruzie die altijd door de gangen galmde.  Laatst hoorde ik dat ze uit elkaar zijn.

Zanzibar leeft van visserij, de kruiden en de toeristen maar de aanwezigheid van die laatsten ontgaat je bijna, zo overrompelend is het decor waarin de geschiedenis en de cultuur van de Zanzibari vermetseld zijn.

Afijn, dat schiet dus allemaal door je heen als je langs die posters loopt. Een papieren aankondiging aan de muur is zo al een festival op zich. Maar gisteren meldde de Africaserver dat het feest niet doorgaat. Teveel van de uitgenodigde artiesten kregen geen visum. Ik weet niet of de mannen in rokken van de Kilimani Qasida Group tot de ongelukkigen behoren. Het zijn soefi´s van de moslimschool en op de foto dragen ze rokken en wie weet heeft dat het consulaire corps de stuipen op het lijf gejaagd. Wat zit daar onder?  En wat zit daar dan weer achter?

Geen festival, niks rijkdom van de Swahili cultuur, gewoon dit weekend naar Marken of de Efteling. Trots op Nederland!

Nou ja, trots. Uiteindelijk schaam je je natuurlijk rot. Geen  idee waarom die visa geweigerd zijn maar ik kan me moeilijk voorstellen dat het Tropentheater de procedures niet goed gevolgd heeft. Die kennen ze daar, met elke week weer gasten uit de hele wereld, zo´n beetje uit hun hoofd.

In ZAM publiceerden we al in het voorjaar van 2006 over de moeilijkheden die kunstenaars, wetenschappers en journalisten uit Afrika ondervinden als ze willen deelnemen aan festivals die in veel gevallen ook nog eens door de Nederlandse regering worden gesubsidieerd. De aanleiding voor dat verhaal  – zie http://www.zam-magazine.nl/index_as.php – was een uitspraak van de antropoloog Peter Geschiere bij de uitreiking van de Prins Claus Prijs in december 2005: ´We weten toch allemaal dat mensen die een visum voor Nederland aanvragen als shit worden behandeld.´

Inmiddels is door tientallen organisaties op Schokland een akkoord ondertekend dat pleit voor kosmopolitische nieuwsgierigheid en meer uitwisseling tussen kunstenaars uit verschillende werelden. Minister Koenders heeft daar van harte mee ingestemd. En eind maart bewezen hij en collega Verhagen opnieuw lippendienst aan dit streven tijdens een drukbezochte manifestatie in Rotterdam, georganiseerd door onder meer de Mondriaan Stichting en het Claus Fonds.

Vaag herinner ik me dat toenmalig minister Verdonk de regels voor kunstenaars en wetenschappers wilde versoepelen. O, ironie. Hoe zit het met de uitvoering van dit voornemen? Kan zij er niet eens vragenover stellen? Zou heel verfrissend zijn.

Zeker tweehonderd belangstellenden woonden op donderdag 3 april de lancering van ZAM Africa Magazine bij in de galerie Meneer de Wit in de Amsterdamse Baarsjes. In de 1-daagse expositie Primary Source was werk bijeengebracht van Marlene Dumas (Zuid-Afrika), Papa Adama (Burkina Faso), Dineo Bopape (Zuid-Afrika), Rachel Jenkins (Mozambique) en Clifford Charles (Zuid-Afrika). De Nigeriaanse kunstenaar Victor Ekpuk maakte ter plekke een wandgroot werk. Zijn landgenote Chika Unigwe las voor uit haar boek Fata Morgana. De pizzakoerier van Bella Italia bezorgde klokslag half zes de nieuwe editie van ZAM AFRICA MAGAZINE, uitgepakt door de zevenjarige Zam uit Ethiopie. Een fotomoment en de kop is eraf!