Ruilde de Indiase zakenfamilie Gupta kort voordat president Zuma in december 2015 plotseling zijn minister van financiën verving hun Randen in voor Dollars? En vingen ze voor die Dollars vervolgens miljarden Randen meer nadat de Zuid-Afrikaanse munt kelderde na Zuma’s faux pas? De indruk wekt Jeremy Cronin, bestuurslid van de Zuid-Afrikaanse communistische partij én kabinetslid in een column die hij deze week schreef.

Het zou voor de Gupta’s een win-win situatie zijn. Had Zuma zijn nieuw benoemde minister kunnen handhaven, wisten ze zich verzekerd van een stroman die hun belangen diende.

Het gaat nu razendsnel. Net zag ik de voormalige burgemeester van Johannesburg, Parks Tau, zijn beweging feliciteren met het geleden verlies bij de verkiezingen. ‘Er moest iets gebeuren om de druk op Zuma om af te treden te vergroten’, aldus Tau. Afgelopen donderdag sprak Sipho Pityana bij de begrafenis van Arnold Stofile, voormalig premier van de Oostkaap provincie. Het was een dertig minuten durende lithanie tegen Zuma, zijn coterie, de zwijgers die het aan lef ontbreekt om in opstand te komen. Een oproep om het ANC terug te veroveren en terug te keren naar de idealen waarvoor de beweging werd opgericht en waarvoor zoveel mensen hun leven offerden. Woorden van verlangen naar een staat die zich niet laat omkopen door de tabaksmaffia, die niet het vuur opent op stakende mijnwerkers. Waarvan de instituties zich in dienst stellen van het publiek.

Pityana stelde voor een raad van ouderen in het leven te roepen die op korte termijn een conferentie uitschrijft waar een nieuwe president en een nieuw bestuur gekozen kunnen worden. Voorgestelde raadsleden: Mandela’s strijdmakkers Ahmed Kathrada en Dennis Goldberg, vakbondsveteraan Sophie de Bruijn, Thabo Mbeki en Winnie Mandela. Over zo’n vervroegde conferentie zijn de verschillende stromingen in het ANC het eens.

Welke stromingen zijn er te onderscheiden? Er is er een die optreedt voor een terugkeer van Thabo Mbeki als leider met als vermoedelijke regisseur op de achtergrond … Thabo Mbeki. De tweede stroming steunt Zuma maar de betrokkenen lijken bereid hun voorman op te offeren voor een opvolger die hun (materiele) belangen veilig stelt. Tot deze stroming worden gerekend: ruim de helft van het kabinet, de jeugd- en vrouwenlobbies van het ANC (laten we ophouden om dat bewegingen te noemen, dat zijn het niet), de vakbeweging (of wat daar na conflicten en afscheiding van over is) en de premiers van de provincies Vrijstaat, KwaZulu Natal en Mpumalanga. De derde stroming wil een vertrek van Zuma, een einde aan de corruptie en een herstel van oude waarden. Naast de moedige minister Gordhan van financiën zou deze stroming de steun hebben van ANC bestuurders als Mantashe en Ramaphosa en, laten peilingen zien, een aanzienlijk deel van de Zuid-Afrikanen en de ANC aanhang. De vraag is overigens hoeveel er nog over is van het krediet van bestuurders die weliswaar willen breken met de Zumapolitiek maar aan wie het aan daadkracht lijkt ontbreekt.

Die conferentie lijkt er dus te komen. De uitkomst is ongewis. Zuid-Afrika wacht een gigantische krachtmeting. Met de dreigende vervolging van minister Gordhan op basis van een Hooveriaanse receptuur gericht op de uitschakeling van politieke tegenstanders lijken de Zumaïsten zich met alle macht te willen vastklampen aan verworven posities. Zijn tegenstanders weten zich bewapend met de idealen van de Freedom Charter, het programma dat zoveel Zuid-Afrikaanse inspireerde op te staan voor de principes van gelijkheid, tegen witte superioriteirswaan, sexisme en etnisch denken. Die verklaring, opgesteld in 1955, is ook vandaag nog het antwoord op de zelfverrijking, het cynisme, de gewelddadige machtspolitiek en het uitspelen van de etnische kaart die elke kritiek als wit brandmerkt. Maar een goed programma biedt geen garantie voor de toekomst. Mocht het ANC niet bevrijd kunnen worden uit de klauwen van het beest dan is er geen andere keuze dan een georganiseerde uittocht en de oprichting van een nieuwe beweging, zo verzekeren betrokken activisten me. Daarbij, vermoed ik, zou Nelson Mandela zich vermoedelijk als eerste aansluiten.